Lo climat a las totas e l'umanitat au prem

Adishatz !

Que vam guardar los mossarons au frigidari tà l'an qui vien. Just abans las vacanças plan meritadas, que'm sembla mei pressat de'vs parlar enqüèra drin deu climat e de la meteò. Ne se v'averà pas escapat ua passada de calorassa de compte har qu'aparí en França e en Espanha d'aquestes dias. E aquera hèita qu'apèra ua tropa d'observacions.

Defenicions e precisions suu compte de la calor

Que començarèi per un tropet de defenicions tà balhar lo cadre scientific deu noste prosei. En meteorologia que parlan de calor moderada quan las temperaturas e arriban o passan los 25 grats e de calor hòrta quan arribam o passam los 30 grats a l'ompra e a l'acès. Que s'i parla de pos de calorassa, de passada de calorassa o d'andada de calorassa quan lo termomètre e passa los 35 grats a l'ompra au mensh dus dias de hiu en un endret. Que s'i parla de hulada o de pic de calor quan lo mercure e passa los 35 grats sonque un dia au medish endret. En devath de 35 grats o mantuns dias entre 30 e 34,9 grats de hiu que s'i parla de hulada o de pos de calor com aparí per exemple a las prumerias deu més d'abriu de 2011 a noste. Totas aqueras defenicions e precisions que son tanben lo parat de brembar la calorassa que còsta hera a la santat deus umans non solament permor las temperaturas a mei de 35 o 40 grats que son ua esprava tà tot organisme mes enqüèra permor que's doblan sovent d'ua pollucion permor de las particulas finas o de l'ozòne. Shens desbrombar la calorassa qu'afavora mauhuecs e un climat mei caud que provòca ua aumentacion de las sensènas dens l'èr. Dab per consequéncia ua haussa sensiva de las patologias respiratòrias e de las alergias.

Lo contexte climatic en França deu Cap d'An enlà.

La tempsada o l'episòdi de calorassa d'aqueste més de junh que s'inscriu dens ua tendéncia déjà plan cauda en França despuish lo més de mai vist que mantuas localitats gasconas que son arribadas a 35 grats, senon que'us passèn, peu torn deu 20 de mai. E qu'ei tanben lo parat de brembar que relhevèn entre 25 e 28 grats en Biarn, au Bascoat e per las Lanas aqueste Cap d'An.

Descripcion e mesa en contexte de l'episòdi de calorassa deu més de junh

Aquera calorassa qu'arribè en Aquitània au 14 de junh e que ganhè la quasi totalitat deu territòri francés d'aviada. Que comptèi cinc dias de hiu a mei de 35 grats e los termomètres gascons que toquèn au som enter lo 17 e lo 18 de junh. Lo dissabte 18 qu'estó tarrible mei que tot dab un sarròt de recòrds mesaders o absoluts qui cadón : 43 (42,9) grats en Miarritz, mei de 43 locaument per la lana girondina e enter 41 e 43 grats en Gironda, suu departament de las Lanas e de l'oest de Biarn au Bascoat. Qu'ei la calorassa mei doriva jamei enregistrada en França, la purmèra de l'istòria climatica coneishuda qui s'avia a la purmera tirada deu més de junh. En 2003 ua auta calorassa, pro comparadera, que s'aviè au començar de la dusau tirada. Aquera calorassa deu més de junh de 2022 qu'ei mei hòrta e espandida que las de las annadas 1940, notadament 1947, qui son sovent mentavudas peus mediàs e uns climatosceptics. Dens las annadas 1940 lo climat d'Euròpa que passè un cicle de continentalizacion, un drin com entre 2005 e 2011. Lo temps sensiu que's hasó donc mei sec, mei caud en estiu mes tanben mei hred en ivèrn. Lhevat qu'ad aquera epòca los espisòdis de calorassa n'anavan pas tan luenh e ne pujavan pas tan de cap au nòrd suu continent, ne duravan pas autan e sustot los 40 grats que constituivan ua barra mitica rialament passada. Per venciva aqueste episòdi ne l'ac tien pas haut au de la fin deu més de junh de 2019, istoric, qui vedó peu purmèr còp localitats deu territòri francés a tocar, e quitament a passar la barra de 45 grats, dab 46 grats oficializats aus entorns de Montpelhèr e de Nimes. Tà clavar aquera radioscopia braca que cau insistir suu hèit qu'aqueth episòdi de caumàs e s'inscriu dens ua tendéncia climatica navera en Euròpa. Despuish 2015 lo continent sancer qu'ei tocat per passadas de calorassa, sovent mantuas cada estiu, mei hòrtas e qui tiran mei anar mei luenh de cap tà l'est e au-delà deu cerquit polar.

Subercauhament e capvirada climatics a l'escala planetària

La calorassa de la setmana passada qu'ei sonque la declinason regionau d'un climat destermenat a l'escala planetària. Lo subercauhament qu'ei generau un detzenat d'ans hè e riales son los endretòts dab temperaturas normaus o en anomalia negativa quan los miscaps climatics màgers e's multiplican. Au-darrèr deu Canadà l'an passat Índia que sòrt de juntar l'aròu, mensh anar mensh selècte, deus país qui toquèn o passèn la barra deus 50 grats a l'ompra e a l'acès. Òr, 50 grats a l'ompra e a l'acès qu'ei considerat com lo lindau a partir deu quau la temperatura e questiona la vita de tot individu en bona santat. L'arrecauhament climatic que s'abriva mei anar mei, dens un article recent lo meteorològue presentator Guillaume Séchet que parlè d'ua haussa de 0,88 grats a l'escala de França entre 2011 e 2020, contra ua haussa de 0,1 a 0,3 grats per decenia abans 2010. De tau mòde que Meteò França estó forçat d'abandonar las nòrmas climaticas basadas sus las observacions de 1981 a 2010 tà naveras nòrmas establidas enter 1991 e 2020 permor n'èran pas briga mei adaptadas au climat de uei. En un second dorsièr deu son siti, lo quite Guillaume Séchet qu'apèra la nosta atencion sus ua auta evolucion inquietanta deu climat : despuis 2021, las cintas anticiclonicas subtropicaus, la de l'emisfèr nòrd qu'ei mentavuda celula de Hadley, qu'an hèit un saut de 1500 a 2000 quilomètres de cap aus pòles. La posicion mejana actuau de l'Anticlòn deus Açòres qu'ei situida enter Londres e Berlin e lo flumi oceanic qui caracterisava lo climat noste qu'ei travat a de bon : çò qui explica enterautes la sequèra actuau en Euròpa. La circulacion generau de l'atmosfèr qu'ei capvirada au pregon e aqueth desplaçament que davanteja ua trasmudason màger deu climat mondiau.

Projeccions deus especialistes, responsas e solucions collectivas e individuaus

La màger part deus especialistes que son categorics : l'arrecauhament climatic que s'abriva e non deisha pas nat dobte l'episòdi de calorassa d'aqueste més de junh qu'ei just l'ua de las manifestacions d'aqueth arrecauhament. A la cauç d'aqueth arrecauhament que i ei l'aumentacion sensiva de la concentracion de gas a efèit de sèrra emetuts per l'òmi dens l'atmosfèr. Aquera concentracion qu'ei tan talament hòrta que demandarà mantuas decenias o meilèu segles a la natura tà normalisar la situacion e tornar lo climat au nivèu d'abans 1990. Demesir màgerment las emetudas de GES que permeteré d'alentir e de limitar la haussa de las temperaturas après 2050 sonque e qu'at avem a har se volem sauvar los nostes arrèrhilhs d'ua abrivada tarribla dens la dusau tirada deu segle. Mes los tecs que son ancorats au pregon e tots los de bon animor ne saben pas tròp quin poderén har anar las mentalitats e los vívers. Meilèu qu'arrèstar tau o tau encausa d'emissions en urgéncia, segon l'anar deus regimis dietitics entinoats abans l'estiu e qui tròp sovent mau-escaden, que'm sembla los ciutadans conscientisats que's deven virar a petits drins de cap a navèths vívers mei arrespectuós de l'enviroament e deus de mei. La sobrietat urosa qu'ei un concèpte avienent quan s'i parla hera de transicion e quitament de horquejada ecologica. Sustot qui's pòt revelar rentau suu plan economic e aisit de hicar en practica shens aténder la permission deus governants tròp sovent tienuts peus grops de premuda de l'Ancian Monde. Los qui demoran a la campanha que's poderén har anar drin de casau, s'an un endret, qu'an lhèu drin de lenha ad arrecaptar tà's cauhar l'ivèrn. Non solament qu'ei mei ecologic, mes enqüèra qu'ei a gratis, au contra deu gas qui còsta mei anar mei car. Au risc de desplàser, un ordi de decreishença saupicat dens la nosta vita vitanta que poderé ajudar ad aquera transicion : shens anar de cap a l'interdiccion qui's revela sovent contra-productiva que poderén aviar ua caça au suberpès dens la vita de tot cadun, permor lo superflú qu'a quasi tostemps un còst environamentau tarrible. Optimisar l'utilizacion de las autòs, reservar l'usatge deu numeric a çò d'essenciau (n'èm pas forçats d'alucar un ordinator o ua consòla entà jogar o desavejà'ns) que son l'uas de las pistas de seguir, shens càder dens la distopia deu còdi sociau a la Cinesa. E l'aiga bevedera desperdiciada tà plear piscinas privadas que deveré costar e de quant mei car au par de la qui ei utilisada tà béver o har possar quate pès de tomatas.

L'ahrescada de las eleccions legislativas francesas

Tot aquerò qu'ei plan beròi mes que'ns deisham lhèu drin enganar per espèrs boharòcs. Com hera d'observators e de militants l'irrupcion de la calorassa just abans lo dusau torn de las eleccions legislativas que'm semblava ua coïncidéncia de compte har qui podè mobilizar mei tots los ciutadans sensibilizats au tema de l'enviroament e de l'arrecauhament climatic, notadament los joens, sustot qu'aqueth tema ei au còr deu desbat public despuish la campanha presidenciau. La resulta qu'ei decebedora. Los mei joens, los qui seràn mei pertocats per l'arrecauhament e las soas consequéncias, que son demorats a casa. Qu'estiman a 40% la proporcion deus mensh de 34 ans qui ne son quitament pas inscrivuts sus las listas electoraus. Se considerar la politica ne cambia pas arren e donc ne serveish ad arren de votar n'ei pas lo pròpi deus joens qu'èi paur que siin drin ninòis los qui s'imaginan la natura de las majoritats politicas en Paris n'a pas nat poder suus desirs e sus las decisions de horquejada a l'escala deu país. Que s'imaginan lhèu los poderós, los iper rics, los qui tienen los grans mediàs e hèn anar un sarròt de politicaires com mariolinas, que van deishar atau totjamei desvolopà's totas las iniciativas altermondialistas shens har votar leis e alargar la fòrça publica quan aqueras e comencen d'encausar un manca vertadèr aus lors cerquits financièrs. Qu'èm dens ua guèrra entre los tenents de la horquejada, de la resiliéncia, de la sobrietat urosa e los de la domesticacion, tà díser de l'acabada d'ua dependéncia totau deus individus a un sistèma suu plan economic e macro-economic mei que tot. Que son enqüèra tròp riales los qui n'an consciéncia. La resulta de las eleccions legislativas que questiona lo pensar e la volontat reau de la societat francesa, e pas sonque, dens aqueth hèit. Díser qu'aimam la natura e que'ns chepican hera la pollucion e los problèmas environamentaus ne còsta pas arren e qu'ei drin la mòda en aquera epòca superficiau e narcissica on un sarròt d'individus e cèrcan a tot hòrt a's réner simpatics a l'imitacion de la màger part deu petit teatre de la tele. Òr l'amor que demanda pròbas e aqueras que's hèn desirar. Quauques setmanas hè François Gémenne, co-autor deu sheisau rapòrt deu GIEC sortit a l'estiu de 2021, que's desbotoè sus un platèu de tele : "Que pensi lo monde que se'n foten ! Qu'èm en democracia, qu'ei lo lor dret de se'n foter. Que'us caleré pausar la question shens tòrcer en demorant ua responsa sancera. Atau que serém fixats." Per çò de men, ne voi pas adméter la màger part deu monde ne n'an pas nat qué har, que pensi que son drin esparvolats a la mòda de uei e hera n'an pas enqüèra prés la mesura de l'urgéncia e de la grevetat de la situacion. Tà sintetizar lo men prosei lo climat qu'ei a las totas e l'umanitat au prem. Mes au demiei d'aquera tròps n'an pas enquèra plan avalorat lo mauparat. E jo, com tant d'autes, ne sèi pas tròp mei çò qui caleré díser e se quin caleré presentar l'ahar tà que mei de monde e comprenian...

Adishatz !