Lo honilh (clitocibe geotròpa):

Adishatz ! Entaus qui s'interessan a la lenga Gascona, que prepausi ua version escriuta de las meas cronicas De Bitsègas e de Parpalhòus sus Ràdio País. Au més de decème que s'i parlè d'un camparòu pauc coneishut a noste per estar hòrt interessent, lo Honilh o "clitocybe géotrope." Que podetz escotar la cronica sus Soundcloud en seguint aqueste ligam :

...

- De qué nos vatz parlar uei ?

Uei que voi parlar d'un camparòu de tardor hòrt interessent, lo honilh.

- Lo honilh ? Qu'ei aquò lo honilh ?

Lo honilh que l'apèran tanben Cap de monge, Mossaron d'abòr o Clitocibe geotròpa en Gascon. Qu'ei lo "Clitocybe géotrope" o "Tête de moine" en Francés.

- Mes/Totun, abans de parlar deu honilh, e podetz diser dus mots sus la sason deus cèps ?

Per çò de la sason deus cèps, qu'avem ua petita decepcion, après lo pos deus caps negres e deus cèths de mai qui's revelè locaument balhós au començar deu més d'octobre, los Marteroets o cèps de Bordèu n'an pas seguit lo briu, que son estats riales. Bera pausa los ahuecats que cerquèn un explic, tot comptat que pensi qu'ei la manca de calor de l'estiu passat qui ei a la cauç d'aquera devira permor lo micèli deus cèps de Bordèu qu'ei sensiu a la calorassa e los Marteroets que pareishen mei au sortit deus estius cauds.

- E donc adara, a qué sembla lo honilh / E'ns podetz descríver lo honilh ?

Lo Honilh qu'ei un bèth camparòu lamelat en entoneder, d'uns 10 a 25 cm de hautor globau. Qu'alura purmèr lo hòu deus escacs apuish uns castèths d'aiga. E que cau notar lo cap e lo pè deu camparòu ne son pas diferenciats permor las lamas situidas devath lo capèth que baishan suu pè, com los plècs ençò de las lecassinas. Qu'apèran aqueth fenomèn la decurréncia. Lo honilh que's ved de luenh dens lo paisatge permor de la soa pagera e de la soa color clara. E tanben permor que possa generaument en tropas.

Lo cap que presenta un diamètre de compte har de 5 a 25 cm quan madur. La fòrma qu'ei bombada au començar dab un tuquet centrau caracteristic, apuish que s'esparteish e que's depremeish en entoneder. La cuticula o pèth qu'ei liça, dab zònas o plaps leugèrs quan joen. Qu'ei tintada de burèu, de crèma, mei rialament d'òcre e que pren la color deu carton permor de l'aiga en tornant los dias. La marja qu'ei cannelada e escavada, las lamas que son sarradas e plan decurrentas (ço qui vòu díser que devaran suu pè) e las loas tintas que son just mei claras au par de las deu cap.

Lo pè qu'ei haut d'uns 10 a 15 cm (a còps 20), per un diamètre de 2 a 3 cm, 4 ençò deus mei bèths subjectes. Qu'ei hòrt e plen, arredon, dab ua basa en.hlada e coberta de micèli blanc, qu'ei de medisha color com lo cap, brinchut e que's hè espongiu en vadent vielh.

La carn qu'ei de color blanquiosa a crèma, frèma, crosquilhanta començar, sovent tilhuda quan madur.

- A ua aulor particulara aqueth camparòu ?

L'aulor qu'ei sucrada, aromatica d'espècias o d'òli d'ametlas amarosas, de camparòus, agradiva e la sabor qu'ei doça.

Quau ei lo son interés ?

Lo Honilh qu'ei ua espècia minjadera de las miélhers a condicion de la saber aprestar. Totun, que vau miélher causir subjèctes deus joens abans qui lo cap espandit e gahe la color deu carton permor de l'aiga. E avisà's tanben permor la carn qu'ei sovent atacada peus vèrmis en vadent vielh. La pagera e l'abonde que permeten d'aprestar plats familhaus en quantitat quan los autes camparòus e vaden riales e son sovent mendrets en fin d'annada.

- (Se) i a riscs de confusion dab camparòus contemporanèus ?

Lo culaurin o entolòma culaurin qu'ei un bèth camparòu posoèr de crànher mes que possa mei de d'òra e que's diferencia pro aisidament deu honilh permor de la soas lamas tintadas de blanc o de saumon e non decurrentas (ne baishan pas suu pé.) Permor d'aquò lo pè e lo cap deu culaurin que son plan diferenciats mentres que lo honilh a vertaderament la fòrma d'un entoneder. De hèit, lo risc de confusion màger qu'ei dab lo clitocibe nublós, qui possa tanben en tropas e sovent dens los medishs plaçars. Mes lo nublós qu'ei gris e mei camabraca, que'u vau miélher regetar, n'a pas las qualitats culinarias deu honilh e qu'ei sospieitat d'estar bèth drin posoèr. Entà virà's de tota confusion qu'aconselhi aus auditors de non pas cuélher subjectes tròp vielhs, sustot que's degalhan viste ad aquera epòca hreda e aigassuda.

-Avetz conselhs de preparacion entà cosinar lo honilh ?

Que cau guardar lo tèrç superior deu pé e lo cap, copà'us en lesquetas e hà'us còser a la padera. Que's poderén tanben ensajar a la fridera dab òli borienta. Lo honilh qu'ei hèra bon quan a tornat tota l'aiga e qui las lesquetas e començan de daurar o de rostir. Que'u pòden servir en acompanhament de legumis e de carns de tot ordi, carns blancas mei que mei.

-Totun, entà poder tastà'us, que'us cau purmèr trobar, e podetz díser aus qui serén interessats on cau cercar lo honilh ?

Lo honilh que vien sovent en linhas o en aròus de broishas, rialament solet. Que l'agradan los cantèrs deus camins, deus arrius, los prats, los bòscs de huelhuts e de peguèrs. Que cerca la mestior organica e los glucidis com las maurilhas e los mossarons. Que s'amuisha rialament abans lo 15 d'octobre e la soa tempora que s'estira de novème a géner permor n'a pas paur a las torradas, aus tempèris hreds d'ivèrn e a la hanga.

Monografia (descripcion scientifica)

Lo honilh (clitocibe geotròpa):

Classificacion: Cl. Omobasidiomicèts, O. Tricolomatales, F. Tricolomatacèus.

Nom latin: Clitocybe geotròpa.

Noms francés: Clitocybe géotrope, tête de moine.

Nom gascon: Honilh, Cap de Monge, Mossaron d'autona, Clitocibe geotròpa.

Mòda de vita: Saprofit.

Morfologia:

Bèth camparòu en entoneder, d'uns 10 a 25 cm de hautor globau, alurant purmèr lo hòu deus escacs apuish un castèth d'aiga. Que l'avisan de luenh dens lo paisatge permor de la soa pagera e de la soa color clara.

Lo cap que presenta un diamètre remirable d'uns 5 a 25 cm. La fòrma qu'ei bombada començar dab un tuquet centrau, que s'esparteish lèu e que's depremeish en entoneder de la fin. La cuticula qu'ei liça, dab zònas o plaps leugèrs quan joen, que muisha tintas de burèu, de crèma, mei rialament d'òcre qui blaseishen en madurar. La color deu cap que vira sovent a la deu carton permor de la ploja en tornant los dias. La marja qu'ei cannelada, bèth drin peluishosa e escavada, e que demora enrotlada bèra pausa. Las lamas que son sarradas, inegaus, arcadas, plan decurrentas, mothas e de color blanquiosas, crèmas, òcre-blasit.

Lo pè, haut d'uns 10 a 15 cm (20 cm se lo cas ei) per un diamètre de 2 a 3 cm, 4 ençò deus mei bèths subjectes, qu'ei donc long, mes tanben arredond, hòrt e plen e dab la soa basa en.hlada e plan feutrada de blanc que presenta sovent la vista d'ua maçuga. Brinchut, que's hè mei anar mei espongiu en madurar e que muisha tintas concolòras au cap per estar just mei blasidas, òcre-rossinàs.

La carn qu'ei de color blanquiosa a crèma, frèma, crosquilhanta començar, sovent tilhuda quan madur.

L'aulor qu'ei sucrada, aromatica d'espècias o d'òli d'ametlas amarosas, de camparòus, agradiva e la sabor qu'ei doça.

Sason e estacions:

Lo honilh que vien sovent en linhas o en aròus de broishas, rialament solet. Que l'agradan los cantèrs deus camins, deus arrius, los prats, los bòscs de huelhuts e de peguèrs. Que cerca la mestior organica e los glucidis com las maurilhas e los mossarons. Que s'amuisha rialament abans lo 15 d'octobre e la soa tempora que s'estira de novème a géner permor n'a pas paur a las torradas, aus tempèris hreds d'ivèrn e a la hanga.

Comestibilitat:

Qu'ei ua espècia minjadera de las miélhers a condicion de la saber aprestar, que vau miélher causir subjècte deus joens abans qui lo cap espandit e gahe la color deu carton permor de l'aiga. Avisà's tanben permor la carn qu'ei sovent atacada peus vèrmis en vadent vielh. Que cau guardar lo tèrç superior deu pé e lo cap, copà'us en lesquetas e hà'us còser a la padera o a la sautadera. Lo honilh qu'ei hèra bon quan a tornat tota l'aiga e qui las lesquetas e començan de daurar o de rostir.