Lexic micologic :

Adishatz !

Com tota sciéncia la micologia qu’apèra un vocabulari especific, precis, coneishut e emplegat peus cercaires com peus autors de libes. Ailàs, aqueths mots tecnics e especifics ne's tròban pas tots peus diccionaris nostes, per tant exaustius que sian. Entà simplificar l'escota de las meas cronicas sus Ràdio País e la legida deus mes articles que'vs perpausi donc aqueth lexic personau Francés – Gascon dab un explic deus tèrmis, se lo cas ei. En esperant que'vs hacia servici.

Acidophile= acidòfile; qui s’està de plan sus las sòlas acidas (asedas).

Adné= adnat; que’s ditz de las lamas o deus pòres (tubas) tòca-tocant lo pè sus ua part de la loa hautor a tot lo mensh.

Aethelium= eteli; amassoc d’esporangis deus mixomicèts.

Aiguillon= agulhon / agulha; organ ponchut situit devath lo cap deus idnes e d’autas espècias com la tremèla gelatinosa.

Anastomosé= anastomosat; tà parlar deus plegs e de las lamas a còps, quan son horcaduts e ligats a un aute element (lama o plec) per veas o plecs traversèrs.

Anneau= anèth; baga qui ensarra lo pè.

Apothécie= apotecia; aparelh fructificator deus discomicèts, generaument en fòrma de disc o de copa e cobert d’imèni.

Appendiculé= apendiculat; que’s ditz de la marja deu cap quan ei desbordanta e festonada.

Apprimé= apremit; que’s ditz deus escats, de las fibrillas quan son hòrt premidas suu cap o suu pè.

Arête des lames= cresta; estrèm liure de las lamas.

Armille= armèra; manjòt escatós e meculós, sobre de la vela generau deu ceth, qui bara lo pè ençò de quauquas espècias e se presenta com un anèth.

Asque= asc; organ de reproduccion deus ascomicèts, que sembla ua saca, en generau qu’arcab ueit espòras.

Baside= basidi; organ de reproduccion deus basidiòmicèts, cellula estirada (haut o baish) a laquau e son restacadas quate espòras en generau.

Basidiome= basidiòma; carpofòr o esporocarpa deus basidiomicèts.

Bulbe= cabòç; part en.hlada de la basa deu pè. La corla qu’a un pè caboçut.

Calcicole= calcicòla; qui vien de plan sus las sòlas calcarias.

Campanulé= campanulat; que’s ditz d’un cap en fòrma d’esquira.

Carpophore= carpofòr; que’s ditz tanben esporocarpa. Que designa çò qui aperam generaument un camparòu e qui ei en realitat la part mei vededèra e fructificatora deu micèli.

Cérébriforme= cervelifòrma, cerebrifòrma; qui sembla un cervèth, torromentat, porvesit de circonvolucions com lo cap deus giromitras.

Cespiteux= amassocats; que designa los ceths qui creishen en matòla dab lo pè de cada subjecte juntat aus autes per la basa.

Champignon= camparòu / ceth; part fructificatora e vededèra deu micèli aperada tanben carpofòr o esporocarpa en micologia.

Concolore= concolòr; de medisha color.

Conidie= conidia; espòra particulara, qui assegura la reproduccion asexuada deu ceth.

Cortine= cortina; vela leugerina qui liga l’estrèm deu cap dab lo pè ençò deus joens subjectes. Quan lo ceth e prava la vela que s’esquiça, que demoran quauquas brinchas suu pè e sus la marja deu cap sonque.

Cuticule= cuticula; que s’ageish de la pèth, deu vestit deu cap: que pòt estar seca, limassosa, liça, brinchuda...

Décurrent= decurrent; que’s ditz de las lamas, deus pòres o deus agulhons qui devaran chic o mic suu pè: las lamas deus clitocibes que son decurrentas.

Déhiscence= dehiscencia; obertura qui’s hè quan lo camparòu madur.

Déliquescent= deliquescent; qui’s descalha, los coprins que’s descalhan quan madurs.

Denticulé= dentilhoat; goarnit d’ondraments en fòrma de dent.

Dimidié= dimidiat; termi tà designar los ceths desporvesits de pè e peherrats costèrament au supòrt (polipòres, ...)

Disque= disc; som o part centrau deu cap deu ceth, qui’s destria deu demorant per l’aspecte liç e fòrma generaument un tuquet.

Ecarté= espartit; que’s ditz de las lamas qui ne tòcan pas au pè.

Echancré= escavat; que’s ditz de las lamas qui pòrtan ua escavadura abans de tocar au pè.

Emarginé= esmarjinat; tà parlar de las lamas qui’s desviran sobtament de cap tau bèc abans de’s restacar au pè.

Endopèridium= endoperidi; envolopa interna deu carpofòr de quauques camparòus com las veishigas-de-lop.

Excorié= escoriat; tad evocar ua surfacia esgarrauishada d’escats, la pepiòta escoriada.

Exoperidium= exoperidi; envolopa externa deu carpofòr d'uns camparòus com las veishigas-de-lop.

Farci= conhit; que’s ditz deu pè emplit de medoth cotoat com lo de las verpas.

Fasciculé= fasciculat; dispausat en matòlas sarradas dab hèra de subjectes, l’ifolòma en matòla.

Fibreux= brinchut; constituit de brinchas. Camparòus de que n’i a brinchuts que son de consistencia (caractèr interne.)

Fibrilleux= fibrillós, hilut; ondrat de hius o fibrillas de las mei primas. Que’s ditz sovent de la pèth de quauques ceths (caractèr externe.)

Fimicole= hemicòla; que’s ditz deus ceths qui vienen suus hemerèrs o suus escrements.

Fongique= fongic; qui pertoca aus camparòus.

Fugace= hueitiu; qui ne demora pas, sovent emplegat tà parlar de l’anèth o de la cortina qui desapareishen dab l’atge.

Fuligineux= fuliginós; qui a l’aspecte de la soja.

Furfuracé= furfuraciat; cobert de grans qui semblan prova de bren. Lo pè de las maurilhas qu’ei beròi furfuraciat.

Fusiforme= fusifòrma / husifòrma; en husèth, deus estrèms ponchuts, la collibia deu pè en husèth.

Gélatineux= limaçós; qui a la consistencia de la gelatina.

Glabre= glabre; desporvesit de pèus.

Gléba= gleba;1, part graniva situida a l’interior deus carpofòrs ençò de quauques ceths (los angiocarpas.) Qu’arcab las espòras (veishigas-de-lop, esclerodermas, ...) 2, gotetas d’aiga qui caden deus tubas o de las lamas e demoran au som deu pè dinc a s'esbassivar.

Globuleux= globilhós / globulós; que’s ditz deus camparòus de la fòrma quasi esferica (esclerodermas, ...)

Glutineux= glutinós; cobert d’ua enviscadura espessa (lo gomfidi glutinós.)

Grenu= granut / granat; tà parlar de la carn de las crusaugas e deus lactaris, constituida de grans petitins e qui’s copa com creda. Consistencia drin hariosa.

Hémolysine= emolisina; substancia (toxina) qui destruseish las globilhas rojas de la sanc. Las elvellas qu’arcaben hèra d’emolisinas. La galosa (amanita vinosa) e las maurilhas drin mensh e ençò d’aqueths camparòus comestibles ua cueita perlongada a mei de 60° que sufeish entad esbassivar lo poson.

Humicole= umicòla; que’s ditz deus ceths qui creishen sus l’umus.

Hyalin= ialin; qui a la trasparencia deu veire.

Hygrophane= igrofan; tà parlar d’un ceth qui cambia d’aspecte e de color seguint lo grat de mothèra com la foliòta mudanta.

Hygroscopique= igroscopic; qui’s bèu l’umiditat de l’èr.

Hyménium= imèni; part deu carpofòr qui’s pòrta las espòras.

Hyphes= ifas; brinchas partimentadas (hèitas de cellulas dispausadas las uas au darrèr de las autas) d’un diamètre inferior a 1 mm e qui constitueishen lo micèli com lo carpofòr.

Hypogé= ipogèu; tà defenir tot ceth qui lo carpofòr e vien per devath tèrra (la trufa.)

Hypotalle= ipotala; estructura qui junta la basa deus pès de las esporangis ençò deus mixomicèts.

Inégal= desparièr; que’s ditz de las lamas entre lasquaus s’intercalan lamèlas e lamelulas.

Lacuneux= escavat; qui presenta un espaci, ua escavadura.

Lames= lamas; huelhets situits per devath lo cap e qui pòrtan l’imèni.

Lamelles= lamèlas; petita lama qui ne tòca pas au pè. Aqueth tèrmi qu’ei sovent emplegat per lamas.

Lamellules= lamelulas; lamèlas de las mei bracas qui’s tròban a la marja deu cap.

Lardacé= lardaciat; tà parlar de las lamas qui an la consistencia de la chingarra.

Libre= liure; tà parlar de las lamas qui tòcan au pè shens i estar seudadas.

Lignicole= lenhicòla; qui vien suu bòis (bidaletas, polipòras, ...)

Maculé= maculat; plapat.

Marge= marja; estrem deu cap o d’un anèth.

Marginé= marjinat; que’s ditz d’un cabòç porvesit d’un estrèm net. Au contra un cabòç arredon que’s ditz immarjinat.

Méchuleux= meculós; cobert d’escatòtas enauçadas aus estrèms.

Mucilagineux= mucilaginós; qui a la consistencia deu mucilatge, substancia de natura limassosa.

Mycélium= micèli; hialat de las brinchas sosterradas qui constitueishen la part vegetativa deu camparòu. Lo micèli que s’encarga de la susvita de las espècias: que’s neureish e que « floreish » de temps en quan devath la fòrma d’un ceth.

Mycologie= micologia; sciencia, part de la biologia qui s’especialisa dens l’estudi deus ceths.

Mycorhize= micorriza; assauciacion simbiotica entre lo micèli d’un ceth e las arrasics de quauques vegetaus sobrans, arbos mei que tot.

Nitrophile= nitrofile; qui s’agrada de plan sus las sòlas hòrt nitratadas, azotadas.

Ombiliqué= enmelicat; que’s ditz d’un cap porvesit d’ua depression sobta e estreta au miei com la cantarèla en tuba.

Ostiole= ostiòl; clotet qui permet a las espòras de quauques camparòus com las veishigas-de-lop de s’esparsemiar.

Parasite= parasit; que’s ditz deus ceths qui vienen en se neurir d’un aute ester viu (planta, mes tanben bestiòlas, bestias, ...)

Pédicellé= pecolhet; porvesit d’un pè mendret com la pesisa coccinada.

Péridiole= peridiòl; mena d’ueu petitin qui s’està au honds deu basidiòma en copa e arcabent las espòras.

Péridium= peridi; envolopa de l’arrecapt (= réceptacle) de mantuns ceths com la veishiga-de-lop. Constituit de l’exoperidi e de l’endoperidi.

Pied central= pè centrat; tà parlar d’un pè qui s’enterhica au miei deu cap.

Pied excentrique= pè excentrat; tà parlar d’un pè qui ne s’enterhica pas au miei deu cap deus camparòus.

Plasmode= plasmòdi; estat vegetatiu deus mixomicèts.

Pli= plec / pleg; organs (veas, randas espessas) qui pòrtan l’imèni ençò de quauques camparòus (lecassinas, cantarèlas, ...)

Pores= pòres; trauquets deus tubas per lasquaus las espòras se pòden escapar (bolets, polipòres, ...)

Pruine= prueina; mena de prova qui capèra a còps la cuticula, com sus las pruas. Lo clitocibe ennublat que mostra ua cuticula prueinosa.

Pubescent= borrejant; goarnit de pèus prims.

Pulvérulent= provent; qui s’esparsemia en prova. La carn de las veishigas de lop que’s hè proventa quan madura.

Ramule= ramelet; ramelets o ramilhas qui’s tròban per exempla ençò de las clavarias.

Réceptacle= arrecapt; sinonim de carpofòr o esporofòr, emplegat tà designar los ceths en fòrma de bola o globilhós (esclerodermas, veishigas-de-lop.)

Récurvé= arrecorbat; que’s ditz de la marja quan ei recorbada de cap tà l’endehòra.

Réniforme= arrénifòrma; qui a ua fòrma d’arrea.

Réseau= hialat; arramat de linhas salhentas entrecrotzadas com las malhas d’ua ret.

Reviviscence= arrehiulada; propietat qui permet a quauquas espècias com la lecassina de s’arregahar au-darrèr d’ua tempsada d’alentiment impausada per la sequèra.

Rhizoïdes= rizoïdes; hius micelians qui ligan lo carpofòr au substrat.

Rudérale= ruderau, maserat; qui vien au miei de las maseròlas.

Rizomorphe= rizomòrfe; cordon micelian qui s’esperlonga hens lo supòrt ençò de quauquas espècias com l’armillar de mèu.

Saprophyte= saprofit; ceth qui’s neureish de mestior organica morta (los bosiguets, ...)

Scrobicule= escròbicula; clotet.

Sessile= sessil; que’s ditz deus camparòus shens pè (polipòres, ...)

Sinué= sinuit; tà parlar de las lamas qui s’arredoneishen en arribar suu pè (collibias, ...)

Sporange= esporangi; mena de fructificacion qui arcab las espòras.

Spores= espòras; granas deus camparòus.

Sporée= esporada; emission abondosa d’espòras.

Sporophore= esporofòr; part vededèra deu ceth au contra deu micèli, sinonim carpofòr, esporocarpa.

Squame= escat / escaume; emplegat sustot tà parlar deus caps, la corla qu’a un cap escatós.

Stipe= estipe; tà parlar deu pè ençò deus camparòus caperats.

Stroma= estromà; massa carnuda ençò de quauques ascomicèts.

Subéreux= suberós; qui a la consistencia deu lèuge.

Substrat= sobstrat / substrat; supòrt qui horneish la neuritud deu ceth (bòis, tèrra, ...)

Symbiose= simbiòsi; assauciacion estreta qui permet a subjectes de natura desparièra de cobrir las necèras de cadun, per çò deus camparòus que s’apéra micorriza.

Symbiotique= simbiotic; qui viu en simbiòsi.

Terricole= terricòla; tà parlar d’un camparòu qui vien hens la tèrra.

Thermolabile= termolabil; qui’s destruseish dab la calor: las emolisinas de las maurilhas e d’autes espècias que son termolabilas.

Thermophile= termofile; adjectiu tà parlar de las espècias qui aiman la calor, com l’angòssa e lo ceth nègre...

Tomenteux= duvetós / tomentós; caperat de pèus bracs e sarrats, la collibia deu pè envelosat qu’a un pè tomentós.

Trame= trama; aute mot tà parlar de la carn deu ceth.

Tubes= tubas; organs estirats e escavats, situits devath lo cap deu camparòu, sovent de fòrma arredona e qui pòrtan l’imèni ençò deus bolets e deus polipòres enterautes, sinonim: pòras.

Vallecule= vareta; petit espaci qui junta lo cap e lo pè de las maurilhas.

Vergeté= pigalhós; tà parlar deus caps qui amuishan rajetas de las primas e chic o mic arrajantas, mei escuras au par deu honds.

Voile= vela; envolopa protectora qui bara sancèrament (vela generau o vela universau) o parciaument (vela parciau) los joens carpofòrs de camparòus de que n’i a. Que pòt demorar devath la fòrma d’un anèth. Ençò de quauquas amanitas los perrecs qui sobran que hèn tanben d’ondrament suu cap.

Volve= vòlva / uèu/ pelissa; teishut, tela (part inferiora de la vela generau) qui arrecapta los joens carpofòrs ençò d’espècias com las amanitas e las volvarias. La part sobirana que s’esquiça e sovent que s’apedaça (borrugas, escats.) La basa que demora au pè deu ceth ençò de las amanitas e de las volvarias.

Zoné= vetat / zonat; tà parlar d’un cap suu quau e podem destriar zònas concentricas.