Un maishant truc de mau entau climat...

Adishatz,

(Entaus qui vòlen préner drin lenga que'm publiqui lo document de tribalh tà la mea intervencion deu 20 d'octobre sus Radiò Païs, au subjècte deu desrèglament climatic. Que la podetz har aurelha suu souncloud de l'emission Honha Gasconha deu 20 d'octobre a partir de 1:15:30.)

L'evolucion deu climat a l'escala mondiau qu'inquièta mei anar mei aus especialistes despuish lo mes de junh. Mes purmèr de'n parlar que vau començar per evocar drin la situacion en Gasconha deu purmèr de seteme enlà. Après un estiu drin mei moderat suu plan de las temperaturas e normau per çò de la pluviometria, que notam un tornar de la calorassa e de la sequèra dab lo començar de l'abòr meteorologic.

Contra ua passada de plojadassas e de frescor deu 21 au 24 lo mes de seteme qu'amuisha ua anomalia positiva de temperaturas mejanas de +3°C en Gasconha, mercés a ua purmèra tirada de calorassa e a ua navèra pujada sensiva en fin de mes. Que s'ageish deu mes de seteme mei caud enregistrat en França despuish 1900 a tot lo mensh. Totun, qu'ei la purmèra tirada deu mes d'octobre just acabada qui sòrt de har entrar 2023 a l'istòria de la climatologia gascona. En un contexte de gran sequèra l'anomalia de temperaturas qu'ei de l'ordi de +6 a +7°C sus la màger part deu territòri. La barra deus 35°C qu'ei estada tocada o passada en vint estacions meteorologicas gasconas de Meteo-France a la purmèra decada deu mes, dab un recòrd nacionau absolut tà Navarrèncs a 35,8°C lo 2 d'octobre. Se los purmèrs dias deu mes d'octobre de 1985 éran estats hèra cauds en Gasconha, dab valors a 34°C en Biarn lo 4 e lo 5, jamei nada estacion omologada per la meteorologia nacionau n'èra arribada aus 35°C suu territòri francés sus tota la durada deu segle Vintau.

A l'escala deu continent europèu e de las latituds temperadas las nostas condicions meteorologicas que s'explican mecanicament per la recurréncia e la pujada de cap tau nòrd (carculada a 55 Km per decenia) deus anticiclòns subtropicaus qui regetan mei anar mei de cap tau Pòle Nòrd lo flumi zonau d'oest dab las soas perturbacions e la soa alternança de massas d'aire, en tot establir a noste un corent de sud-oest d'altitud caud e màgerment sec.

Totun, los destorbs esvarjables constatats a noste que son sonque la declinason regionau de las trasmudasons deu climat mondiau e ad aquera escala tanben, las darrèras novelas ne son pas briga de las bonas. Los especialistes qu'an observat ua abrivada sobta de l'arrecauhament globau deu mes de junh enlà. Lo trimèstre junh-julh-aost (estiu meteorologic a l'emisfèra Nòrd) qu'amuisha temperaturas mejanas 0,5°C mei hautas au par de l'ancian recòrd. Sordeish que tot, lo mes de seteme de 2023 que's situeish 1,8 °C au dessús de las temperaturas mejanas a l'edat pre-industriau (sia 0,3°C de mei au par deus prètzhèits deus Acòrds de Paris.) Tà que lo noste compte e sia au plen, la temperatura de l'aiga a la flor de las mars que passa tanben totas las hitas.

Davant aqueth tablèu, los scientifics que s'i hèn a avançar explics :

1 Que i ei segur l'influéncia d'El Niño. El Niño que s'i ei tornat au dusau trimèstre de 2023. Òr que sabem los episòdis d'El Niño, sustot se son pro hòrts, que s'avienen quasi tostemps dab ua haussa de las temperaturas globaus.

2 Los cercaires que i veden tanben los seguissis de l'erupcion deu volcan Hunga Tunga los 14 e 15 de genèr de 2022 a las Islas Tonga au Pacific. Com l'erupcion (de gran endom) èra màgerment sosmarina que s'i progetè l'equivalent de 58 000 piscinas olimpicas com vapor d'aiga a l'estratosfèra. Deu còp la quantitat de vapor d'aiga de l'estratosfèra qu'averé pujat de 13% segon los scientifics. Òr la vapor d'aiga que representa 60% de l'efeit de sèrra mondiau. E, segon estudis recentas taus quantitats de vapor d'aiga en sobras que poderén har pujar la temperatura globau de 1,5°C d'aci dètz ans. Lo parat que ns'ei dat d'aperar l'atencion deus nostes auditors sus çò qui disen aquèras chifras de la poténcia de la natura. 1,5°C qu'ei precisament la valor de l'arrecauhament mesurat despuish lo començar de l'edat industriau. En dètz ans sonque, la natura que's ved via de provocar çò qui demandè dus segles a las activitats umanas. Que seré ua tarribla novela au demorant.

3 De segur, que s'i pòt hèra plan aparar l'ipotèsi d'ua conjugason d'aqueth factor navèth dab los dus autes coneishuts be i a pausas, l'arrecauhament globau e El Niño.

Tà cauçar la nosta pena, l'erupcion deu Hunga Tunga qu'averé tirat deu bufet unhaute problèma qui credèm reglat o quasi, lo deu trauc a l'estrata d'ozòn. La vapor d'aiga emetuda a l'estratosfèra que's seré combinada dab los famós clorò-fluorò-carbòni qui s'i estavan enqüèra tad atacar l'ozòn. De tau mòde que lo trauc d'ozòn en suspart de l'Antartic au sortit de l'ivèrn austrau qu'ei adarra autan bèth com tres Brasius.