Las "hèstas"

(article La Gazette du Béarn des Gaves, Julh de 2023.)

Dab l'estiu, las vacanças, las hèstas que son au plen. Tad aqueste numèro qué mei agradiu que d'evocar drin l'istòria e l'anar d'aqueth eveniment en acodent problematicas mesconeishudas e prejutjats.

Las hèstas annaus, hèstas d'ua localitat qui tornavan cada an, que son las davantejairas de las hèstas locaus de uei, laïcizadas. Diferentas de la deu 14 de julh o de las celebracions deu 15 d'aost, qu'èran dedicadas au sent patron de l'endret. Uei enqüèra, en mantua vilas, ua missa que benedeish los hestassaires, a còps en Biarnés, mes qu'ei per manièras e ne fòrçan pas arrés a i assistir. Se la data deu patron cadè en mautemps, qu'èra meilèu ua hèira dab manètges e taulèrs. Enfin, bèth temps a, los quites bordalats qu'avèn ua hèsta annau. Au men quartièr qu'èra lo dimenge seguent la Sent-Martin, patron de Salias, lo 11 de novème.

Comparar las hèstas modèrnas dab las hèstas annaus d'abans 1950 shens soslinhar quant lo víver e la societat nostes e son estats trasmudats e detradicionalizats que seré desaunèste. Uei que cau acontentar un public mei anar mei exigent, consumerista, dens un contèxte de mesa en concurréncia facilitat per l'aisina deus desplaçaments en s'apeant sus ua cavilha mestressa amendrida, màgerment joens gropats en "comitat" dab lo sosten logistic e un budget alogat per la municipalitat. Quan un còp èra totas las generacions èran mobilizadas en un contèxte de trascendéncias hòrtas ont la vita economica e sociau d'un individu e tienè bèrament un arrai de 20 quilomètres autorn de casa. Tots que s'i hasèn tant qui podèn. Los aprèsts qu'ahortivan la cohesion, l'escaduda que l'amuishava aus vesitors deus entorns, au tornajornau. Permor deus tribalhs los òmis n'avèn pas a ajudar. Los joens, especiaument los gojatets, que s'acoentavan deu batent public. Que calè reservar un orquèstre, pagà'u, finançar l'enluminatge, las decoracions... Shens desbrombar lo carburant de l'orquèstre (ua barrica de vin.) Las comunas qu'ajudavan drin, mes qu'avèn sovent a completar. Lo molièr que molè a gratis 50 litres de hroment entà haria, que venèn ua bana de vin a l'aubergiste, gariats au mercat... Per çò deu batent privat, lo tarrible repèish deu dimenge que cargava las hemnas de cuentas. Que convidavan la parentat (estosse de luenh e luenhèca) e los "amics." Tanben, ua missa matièra que "liberava" las cosinèras e los de mei que's tiravan de la halha a missa grana.

Los mestieraus tanben que tribalhavan, sustot las costurèras e los cohaires. Permor aqueras celebracions de dus o tres dias qu'èran lo parat de parèisher. E taus mei joens, notadament las gojatas, d'aperar los espiars. L'amira collectiva de la hèsta n'estremava pas estrategias clanicas e personaus. De l'atribucion d'un cavalièr tau bal, au plaçament deus convidats a taula, que cercavan a juntar duas bòrdas, aliançar familhas borgesas o obtiéner quauque "servici."

Suu hèit de la vriuléncia tanben que serem mauavisats d'idealizar au passat. Au delà de la grevetat de heitassas recentas hòrt mediatizadas, hèstas e batsarra que son consubstanciaus. Un vèire prés shens pagar au platèu de bevendas, ua cavalièra panada o un còp de punt au morre d'un desconeishut qu'abastavan. Au mensh per Salias, dinc au començar deu segle vintau l'arribada deus gojatets deus entorns n'anava pas tostemps de liç... Los joens capdèths celibataris qu'avèn a desseparar los patacassèrs e ataisar las tensions.

Uei, sonque los capdulhs qu'an hèstas locaus. Aulhors, au miélher, ua taulejada. Per venciva notem l'aviada de hèstas tematicas e militantas : Lo Primtemps de l'Arribèra, la Hèsta deu Gave, deu País, ... Quan parlan hera d'arrèrpè casanièr la hrèita d'encontre e de partiment ne flaqueja pas.