Pensadas deu més de julh de 2022

Puishaqué los asos e los pelhèrs de tot pèu e parlan màgerment francés, puishaqu'an invadit los hialats sociaus on hèn reinar l'òdi, l'intoleréncia, l'escassetat, la bestièssa, la sola pensada e la censura, qu'èi decidit d'arreservar au men Blòg e a la lenga Gascona lo partei deu hons de las meas pensadas e deus mens sentits sus l'anar deu monde de Hauguernes estant.

Los perpeits màgers d'aqueste més de julh e de l'estiu en Euròpa e a noste que son la calorassa, la sequèra e los mauhuecs. Au-darrèr d'un més de mai e de junh déjà hera cauds e eishucs que passam las hitas sabudas deu climat despuish qui s'avièn los relhevats a la dusau tirada deu segle dètz-e-navau. Segon un sarròt de climatològues e de seguidors en quauques més lo planeta qu'a hèit lo saut a un climat desconeishut a de bon. Uns dias hè un article de Nature que'ns avisava : lo climat deu sud d'Euròpa que seré a mudar au pregon permor l'omnipreséncia e la recurréncia deus anticiclòns, notadament subtropicaus, sus la màger part deu continent, non solament que travarén lo briu de las perturbacions oceanicas, mes enqüèra qu'aperarén a noste massas d'èr subercauhadas d'origina sahariana. E com lo Gulf Stream, eth tanben, ei aus arpunts, qu'èm de cap a pèrder tot çò qui assegurava au còp lo caractèr temperat e verdejant deus nostes parçans.

Certas, n'avem pas esperat l'article de Nature tà compréner que s'i passa a noste quauquarren d'anormau au pregon e de tarriblament inquietant. "Ne vedem pas mei lo cèu a apitar caulets sus las Pireneas com un còp èra en estiu", ce'm hasó d'aquestes torns lo Ramon, paisan deu vesiat fresc-retirat, en amuishant las somatèrras desesperadament claras. Permor, au segle vintau, e quitament au parat deu teratologic més d'aost de 2003, los ancians que s'encoratjavan contra las passadas de caumàs en espiant los castèths de periclada a escarbalhà's suu mont o per las Lanas bruslentas com ua promessa de ploja e d'afresquida. Aquiu qu'avetz la diferéncia màger enter las calorassas deu climat passat e las deu navèth, transitòri. Los termomètres gascons que son arribats mantuns còps a 40 grats dens lo briu deu segle vintau e que'us passèn locaument. Sonque los episòdis o las huladas de caumàs qu'èran copadas per tres o quate dias de periclada e d'aigats balhós qui sauvavan las culturas en tot permetent aus bòscs de demorar los seguents. Despuish 2015, a petits drins lo mercure que s'apressa de la barra fatidica deus 45 grats a l'ompra quan, permor deu rèine deus anticiclòns l'atmosfèr ei mei anar mei desporvesit de vapor d'aiga, mair de tota nubla e de tot crum.

Se los estius de la mea joentut èran mei periclatjós, e de quant, au par de uei, que m'avisèi de l'esliçada a las annadas 1990, au briu deus ans, de las decenias, los auratges que's hasèn mei carats aus més de julh e d'aost e la tendéncia que s'abrivè despuish l'estiu de 2015 on s'aviè la virada climatica en Euròpa. De tau mòde que, au ser d'aqueste més de julh de 2022, peu purmèr còp despuish qu'entinoèi relhevats personaus en 1985, n'enregistrèi pas enqüèra nada periclada eficienta en Salias. E per tota l'arrondalèra lo compte qu'ei lo medish.

Shens periclada, shens perturbacions de la Mar Grana, hòragetadas de cap au Pòle Nòrd peus anticiclòns, los pluviomètres nostes que tiran la guinhòrra. 4 mm, qu'ei tot çò qui podoi tirar deu ceu deu 30 de junh enlà. Lo més qui s'acaba qu'ei lo mei sec en Salias despuish setème de 1985, que i averà lèu 40 ans. E aquera sequèra excepcionau que's dobla d'ua sorelhèra inedita e d'ua calorassa qui tòca aus recòrds. Tres més sonque que's pòden comparar dab lo més de julh de 2022 en Biarn, los més de julh de 1989, d'aost de 1990 e lo més d'aost de 2003. E dab la calorassa deu més de junh, aqueste estiu que poderé plan pujar au bèc deu pòdium se non flaqueja lo més d'aost.

L'estiu que sia caud e que'ns manque drin l'aiga ne seré pas tròp grèu se de tots los estujassons deu planeta ne'ns arribava pas la medisha tringlèra d'aquestes dias. Anglatèrra qu'arribè peu purmèr còp aus 40 grats, en Alemanha que s'i acostuman e en Espanha, quauques dias entre 45 e 47 grats a l'ompra que provoquèn uns 500 morts. E tà trucar e arretrucar, que i son los mauhuecs gigants qui s'at avastan tot en Euròpa com aus Estats-Units e qui los fums posoèrs hasèn rogejar lo cèu gascon pauques dias hè. Que vivem un estiu distopic a de bon, la tèrra que crema, las temperaturas e la sequèra que questionan la capacitat de la nosta agricultura a provedir la neuritut de las bèstias e deus umans just au moment quan lo conflicte enter Russia e Ukraina e hè crànher ua penuria de gas entà's cauhar l'ivèrn qui vien en tot provocar ua malacarèstia sovent suspècta deus produits de besonh e de las mestiors.

Lo mauparat climatic e l'ahoniment sistemic, estretament correlats, que son partits a l'encontre de l'umanitat en aqueste estiu de 2022. E los militants ecologistes vertadèrs, los ciutadans conscientizats e benvolents n'an pas arren a esperar de la màger part deus politocards, politicaires perdon, de Paris, de Brucèlas e d'enlòc mei, mariolinas d'un sistèma qui an decidit de sauvar en sacrificant las darreras possibilitats d'ateunar l'arrecauhament climatic. A l'exemple de l'Alemanha e de mantuns país d'Euròpa, França qu'ei de cap a tornar desmarrar las centralas dab carbon tà l'electricitat permor ua tropa de las nostas centralas nuclearas que son arronhadas e l'aiga que comença de mancar dens los flumis tà en.hredir aus reactors. En tornant aviar las centralas dab carbon, en demandant aus ciutadans de's sarrar la cinta energetica en estupant lutz e baishant lo cauhatge per exemple, aqueths pelhèrs qu'espèran behida lo vielh ordi deu monde que suberviverà aus temps critics qui arriban, e après los qui'us an portats au poder entad aquò sonque que poderàn repréner lo lor business as usual. Que pensi qu'averàn los dus, l'ahoniment sistemic e l'apocalipsi climatic. Mes com a l'acostumat los qui'n van patir mei, que seràn los praubes, los obrèrs, los emplegats, los expleitats de tot pèu... Dab lo risc de compte har l'umanitat que pèrdia lo sol combat qui ne's podè pas jamei perméter de pèrder, lo deu climat e de l'abitabilitat de la Tèrra...

Tà'm tirar drin d'aqueras pensadas grevas e vira'm de l'ambient estofader deus vrèspes d'aqueste tarrible més de julh per dehòra, que seguii, dab un interés pravant au briu de las tiradas, l'edicion 2022 deu Torn de França.

A noste, seguir lo Torn qu'ei ua tradicion qui puja haut lo linhatge. Mairòta e Pairòta qui èran adèptes de la bicicleta qu'avèn hèit lo viatge de nòça dab lo velò de Hendaia a Pòrtvendres capvath las Pireneas e Pépé qu'avè un temps saunejat de passar corredor amator purmèr d'estar travat per un truc de mau au malh. Totun qu'avèn guardat un estrambòrd tad aqueth espòrt e cada començar de julh que'ns gropavam los vrèspes en çò de lor, sustot qui s'avèn pagat l'ua de las purmèras teles color deu quartièr, entà espiar los tribulòcis de Merckx, Thévenet apuish Hinault. B'at cau díser, la retransmission deus darrèrs quilomètres de las estapas que s'avienè sovent dab lo sortit de la sacro-senta sièsta deus ancians a las òras mei caudas deu dia. E la sociologia deu corredor cicliste, màgerment hilhs de paisans o de foncionaris territoriaus, los hrairs Guy e Roger Lapébie, André Darrigade "lo lebrèr de las Lanas" o enqüèra Bernard Labourdette de Lurbe-Sent-Cristau, tà mentàver quauques gascons sonque, doblada de l'accent qui sabè aus terradors deus comentators, ancianas glòrias deu ciclisme francés, qu'avè suu monde rurau en deperdicion un bèth poder d'atirada e d'identificacion, tanhent d'un miratge. De tots los autes espòrts individuaus e collectius sonque lo rugbi que l'ac tienè haut au velò sus aqueth plan. L'anar de la corsa, los dísers e la personalitat deus corredors que hornivan un bèth encàs a esclamets, comentaris estrambordats e discutidas ahuecadas qui n'èran pas lo pròpi d'un sarròt de familhas uganaudas a l'acostumat.

Segur, l'estacament personau au Torn que deu hèra ad aqueth rituau familhau e los aucups de joentut com l'escart prés au-darrèr de las esbangaladas deu dopatge, au temps de Virenque, Jalabert e Indurain, n'at sabón pas jamei rómper. Se seguivi mei que tot las tiradas de montanha, e de quant mei apassionantas au par de las de plana, tròp sovent preemptadas peus halaires au-darrèr d'uns centenats de quilomètres a devejà's com ua pèira devant la tele, que m'at soi tostemps virat tà uelhar los arresumits e los classaments. Aus qui m'objectaràn, a punt, la question deu dopatge n'ei pas reglada, que responerèi sonque aquò : estossen dopats uns corredors ne se'n trobaré pas guaire de nosauts entà consentir esfòrç suberumans e préner riscs mauvisats quin que sian lo temps e las temperaturas, atau, tres setmanas de hiu. E lo public ne s'i abusa pas, contra tots los defauts qui'u podem trobar e totas las questions qui lheva, lo Torn qu'ei la sola epopèia esportiva d'endom qui tot cadun pòt véder a gratis, cada an, a portada d'autò senon devant casa.

Per çò de men la Grande Boucle que cab ua dimension simbolica e qu'a dens l'esmaginari collectiu ua plaça au delà de la sola corsa ciclista. Lo son partir aus purmèrs dias de julh que s'avien dab lo còp d'aviada de las vacanças d'estiu e de las hèstas. Com Nadau, hèsta de la familha e deu dehens, e dens ua mendre mesura Cap d'An, entà l'ivèrn, e miélher que lo 14 de julh qui cad quasi ua mesada au-darrèr deu Solstici, lo Torn qu'ei l'un deus merquants de l'an. Mes aquera sèrp pingorlada qui vesita lo país a bèths tutets e anilhets qu'ei ua celebracion de la vita e deus sons cicles, de la joentut, de l'eroïsme e deu movement perpetuau dab ua passada de paisatges desparièrs e suberbèths per tela de hons e l'intensitat, lo suspens deus mei grans caps d'òbra dramatics per encàs e tà har arbecar lo monde. De tau mòde que, l'arribada de la corsa aus Camps Elisèu a la darrera decada deu més de julh e la remesa de las shamarretas e deus trofèus a la lutz eslurranta qui arrasa l'Arc de Trimfe que materializan drin lo moment quan, imperceptiblament, un monde s'ataisa e gaham la baishada de cap tà l'aute.

Tà tornar sus l'edicion de 2022, com autes seguidors behida, que soi estat drin emberbequit en legent que s'i barrejava tot dia 10 tonas d'aiga tà en.hredir los camins de la corsa. Estosse tà la securitat deus corredors, en un monde qui crida a la sequèra de totas parts, augan que manca mau. Com lo tròp de veituras e de motòs hens lo seguissi, au risc de provocar miscaps deus grèus, a l'exemple de la caduda deu Jack Bauer a l'estapa 18 enter Lordas e Hautacam. Totun, çò qui mei m'a indignat qu'ei l'invisibilizacion de las manifestacions deus activistes ecologistes peus mediàs deu poder e deus miliardaris. Los comentators que s'i hèn a justificà's en disent ne cau pas balhar idea a autes movements de har parièr mes que pensi sustot lo prètzhèit màger qu'ei de non pas destorbar la consciéncia assomelhada de milions de telespectators embucats per la societat de l'espectacle qui lo Torn ei tanben ua pèiracaire.

Lhevat lo milèsme de 2019 dab la defensa eroïca mes mauescaduda deu malhòt jaune per Julian Alaphilippe e la guinhòrra deu praube Thibaut Pinot qui s'averé meritat de ganhar lo Torn aqueste an que cau pujar tà 1989 dab la famosa batèsta enter Fignon e Lemond tà trobar ua corsa autan apassionanta. D'Indurain a Froome que i son ua tira-cordèra d'edicions on la diferéncia enter lo purmèr e los seguents èra tròp bèra tà tiéner lo suspens tres setmanas d'aviada. Jonàs Vingegaard e Tadei Pogaċar qu'an combatejat com a las òras mei bèras deu ciclisme a l'anciana, deu temps de Merckx, Anquetil, Poulidor e d'Hinault, Zoetemelk. En tienent compte de las diferéncias de tempèri aqueths joens corredors que son tanhents de nivèu e la poténcia de l'equipa deu danés que l'a plan ajudat a préner pè sus l'esloven qui a avut lo gran meriti de non pas jamei renonciar. Aqueth duo que promet hera taus Torns a viéner, sustot se lo Pogaċar, revenjaire, e s'atoreja d'ua equipa apariada au son talent. Shens desbrombar autes corredors que pòden entermesclà's dab eths...

A l'exemple deus dus purmèrs qui an rivalizat en tot s'arrespectant e dab elegància, shens despartì's jamei de las reglas deu jòc net com at amuisha lo sarrar de mans déjà passat a la legenda deu Torn per la baishada de Spandelles quan, au torn, lo danés e l'esloven e sabón a la catastròfa, l'estat d'esperit deu ciclisme professionau qu'ei anat deu bon sens dab las naveras generacions. Los mei ancians que's sovienen behida d'ajustas mei mascludas, senon ensagnosidas per las annadas 1970 e 1980. Per estar salariat d'ua equipa dab pairins, arren non justifica un corredor que prènia riscs desmesurats tà la soa santat e la deus de mei. Au contra lo public de uei que'm sembla màgerment en demora de gèstes d'umanitat (supausadament) espontanèus, com lo de l'estapa de Paris, quan lo peloton e deishè l'esguinhat corredor alemand Simon Geschke qui s'avè perdut la shamarreta dab peses rois aus darrèrs pòrts de las Pireneas permor d'un trebuc mecanic, passar solet la darrera còsta qui comptava tau Prèmi de la Montanha. Suu plan de "l'imatge" lo ciclisme modèrne que s'empòrta aisidament la partida contra la màger part deus espòrts populars, notadament lo fot, embartat a de bon per las esbangaladas de corrupcion geopolitica e los sòus desconvenients.

Per çò deu ciclisme francés, l'auburi deu Julian Alaphilippe qu'a passat sus aqueth Torn de França. Estosse seleccionat, non deisha pas nat dobte ne seré pas demorat longtemps tranquillòt tà hens deu peloton. Per estar soleta, la victòria de Christophe Laporte a la tirada de Caurs que'n vau dus o tres. E la preséncia de dus corredors francés a las dètz purmèras plaças deu classament finau, Romain Bardet e David Gaudu, qu'amuisha la tienuda d'aqueth espòrt a noste. Totun, au contra d'un sarròt de seguidors e de suportaires, ne soi pas segur lo Gaudu, annat de 26 ans e qui ei sortit quatau de l'espròba, que saberà melhorà's pro en hauta montanha e sustot a la corsa au temps tà preténder a la victòria. Que l'at soheiti de tot còr, sonque despuish Hinault, lo suportaire deu ciclisme exagonau qu'ei estat drin ahrescat peus bèths espèrs tostemps decebuts portats per naveras generacions de corredors mes qui ne sabón pas jamei pujar tau bèc deu pòdium, Pinot, Bardet, Barguil, mes que poderém tanben citar Jean-François Bernard, Charly Mottet o Luc Leblanc a las darreras deu segle vintau...

Que pensi la mea saca qu'ei vueita suu compte d'aqueth més de julh de 2022. Purmèr de clavar, que m'adreci aus amics qui'm seguivan suus hialats sociaus. Ne m'i vederatz pas mei, que soi un incondicionau de la libertat d'expression e deu libre arbitri, que'm hasè hasti la censura e lo condicionament poderós deu pensar deu monde, notadament sus Facebook. Mes préner conjat deus hialats de contaròtle e condicionament sociaus ne vòu pas díser préner conjat deus amics, de las coneishenças. Qu'èi guardat lo Messenger e que'm podetz tostemps contactar per telefòne o en prement suu boton "contacter l'auteur" d'aqueste blòg, los qui vòlen. Que m'i harèi a publicar naveras pensadas tau més d'aost. Portatz-ve plan !

Adishatz !